Kunst kent als creatieve menselijke uiting vele vormen. Denk aan schilderkunst, tekenkunst, fotografie, beeldhouwen, moderne media, theater, muziek en zang, dans, film, architectuur, literatuur en poëzie. Voor kunstenaars is het alledaagse, zo ook het werkende leven, altijd een belangrijke inspiratiebron geweest. Wij selecteerden een collectie aan schilderijen, tekeningen en fotografische werken, die u meenemen in de geschiedenis van werk.
In de prent van Crispijn van de Passe zien we een landschap met de vrouwelijke personificatie van Arbeidzaamheid (Sedulitas). Deze prent verheerlijkt arbeid en laat zien dat het een deugd is. De vrouw heeft een brandende olielamp en een opengeslagen boek in haar handen. Op de voorgrond zien we mieren, een spinnenwiel en een kip met haar kuikens die symbool staan voor vlijtig werken. Op de achtergrond een scène waarin deze deugd tot uiting komt: het spinnen van wol. Rechts op de achtergrond een ooievaar die haar jongen voedt. In de marge een vierregelig onderschrift in het Latijn. Dit is de zevende prent uit een serie met deugden.
Arbeidzaamheid, Crispijn van de Passe (I), 1589 – 1611 (prent)
De belangrijkste en bekendste Nederlandse schilder uit de 17e eeuw is zonder twijfel Rembrandt van Rijn. Hier zien we Rembrandts eerste en enige regentenstuk. Regenten golden als de bestuurders van de Nederlandse steden in de 17e eeuw en de 18e eeuw. Het schilderij is een groepsportret van vijf heren van het Amsterdamse Lakengilde die instonden voor de keuring van het laken. Het zijn niet de regenten van het gilde, maar de waardijns. De ogen van alle staalmeesters zijn op de kijker. Eén van hen is even uit zijn stoel omhooggekomen, alsof hij ons net heeft opgemerkt. Door het lage gezichtspunt lijkt de tafel uit het beeldvlak naar voren te steken. De staalmeesters genoten aanzien en verrichten arbeid ten dienste van de stad om meer voorspoed te brengen.
De waardijns van het Amsterdamse lakenbereidersgilde, ‘De Staalmeesters’, Rembrandt Harmensz. van Rijn, 1662
Een prachtig voorbeeld van Nederlandse arbeid uit de 19e eeuw zien we terug in een werk van Anton Mauve. We zien hier kleinschalige aardappelteelt en drie landarbeiders die de aardappels oogsten.
Aardappelrooiers, Anton Mauve, 1848 – 1888
Andere werkzaamheden uit dezelfde periode zien we terug in een werk van Richard Roland Holst. Dit is een zandafgraving in Amsterdam. Arbeiders rusten en zijn aan het werk in een bouwput. In het midden zien we een werkman met een kruiwagen. In deze periode groeide de stad Amsterdam van 180.000 inwoners in 1810 naar 520.000 in 1900. Redenen hiervan waren een decennialang geboorteoverschot, vernieuwing van de handel, nieuwe industrie en nieuwe vormen van bedrijvigheid. De stad was niet berekend op deze groei en raakte overvol. De arbeiders op dit schilderij zorgden voor nieuwe uitbreidingsmogelijkheden met de demping van de Elandsgracht in de Jordaan.
Bouwput te Amsterdam, Richard Roland Holst, 1891
Als één van de belangrijkste kunstenaars van de Jugendstil in de Nederlandse kunst is het schilderij van Gerrit Willem Dijsselhof opvallend. Deze tulpenvelden in de Bollenstreek passen namelijk niet direct in deze stroming. Wij lichten dit werk uit, omdat arbeid hier geïllustreerd wordt met tulpenteelt. Tulpen uit Nederland gelden al sinds de 17e eeuw als een belangrijk exportproduct. De arbeiders op het land koppen de tulpen.
Tulpenvelden, Gerrit Willem Dijsselhof, 1890 – 1922
