Het werk van ambtenaren digitaliseert steeds meer en het aantal ambtenaren neemt af. Betekent dat op termijn het einde van de ambtenaar? Volgens econoom Robert Went en adviseur publieke sector Jan de Kramer zeker niet. Ze vertelden aan Binnenlands Bestuur welke nieuwe taken eraan komen voor ambtenaren.
“In de toekomst zijn er voor het huidige werk bij gemeenten waarschijnlijk minder mensen nodig dan nu het geval is. Daar kan niemand omheen”, stelt Robert Went, econoom van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR). Een onvoorspelbaar deel van het werk bij gemeenten wordt digitaal, waardoor taken verdwijnen. Went verwacht echter niet dat hele ambtenarenbanen zomaar verdwijnen. Het lijkt hem niet waarschijnlijk dat een robot een hele baan van een ambtenaar overneemt. “Banen zijn immers een bundel van taken. En van alle taken binnen een baan is meestal maar een gedeelte te automatiseren.”
Went constateert met cijfers van de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO) dat er wel meer tijd vrij komt in bepaalde ambtenarenfuncties, vanwege de automatisering van deeltaken. “We moeten dan goed nadenken over hoe we die tijd opnieuw kunnen gebruiken voor andere zaken.” De econoom denkt dat vooral het ‘meer saaie en geestdodende’ werk door de automatisering gaat verdwijnen. Hij kan lastig voorspellen welke functies er voor ambtenaren precies bijkomen. “App-ontwikkelaar is nu een baan. Dat had je vijftien jaar terug nooit kunnen weten. Nu wordt er, ook door gemeenten, veel geïnvesteerd in algoritmes en data-analyse. Gemeenten werken steeds meer datagestuurd en starten op grote schaal pilots.”
Bij het werken met data horen echter ook totaal nieuwe verantwoordelijkheden en taken. “Een algoritme moet goed werken om voor een gemeente waarde te hebben. Je kunt bijvoorbeeld door verkeerde inschattingen per ongeluk hele wijken of postcodes uitsluiten van goede dienstverlening.”
Went noemt gemeenten in de Verenigde Staten die hun wegen onderhouden met data die bewoners invoeren. Het gevolg is dat de straten van rijke buurten er een stuk beter aan toe zijn dan die in arme buurten. De armere buurten hebben namelijk nogal eens een gebrek aan digitale kennis en computers. Een algoritme heeft volgens Went vaak vervelende kanten met ingebakken vooroordelen. “Voor je ermee gaat werken moet je wel weten wat je precies wilt gaan doen en welke data je daarvoor nodig hebt. Ethisch bewustzijn tijdens het opstarten en uitvoeren van zo’n project is dus noodzaak. En dat heeft een robot niet.”
Ook Jan de Kramer, adviseur van werkgeversvereniging AWVN met specialisatie organisatieontwikkeling, kan geen banen ‘voorspellen’. “Het is slecht voor te stellen hoe technologie zich ontwikkelt. We weten ook niet aan welke vraag van de burger de overheid over bijvoorbeeld tien jaar moet voldoen.”De Kramer wijst op een ‘onmisbaar menselijk aspect’ bij morele vraagstukken van gemeenten. “Je kunt alle functies en rollen digitaliseren, maar word je daar ook een betere overheid van?” Volgens Kramer is dat niet altijd het geval en geldt voor ambtenaren bovendien een bepaalde handelingsvrijheid die je een robot onmogelijk kan geven. “Een politieman mag bijvoorbeeld een bon uitschrijven bij een overtreding, maar soms is een waarschuwing een betere oplossing. Hetzelfde geldt voor het geven van vergunningen als het gaat om schuurtjes of parkeerplekken die één centimeter te groot zijn. Een systeem maakt dat onderscheid niet, een mens wel. Die handelingsvrijheid is soms nodig en die kun je niet automatiseren.”
Gemeenten zien vaak bedrijven als CoolBlue en Bol.com als voorbeelden van een goede dienstverlening. “Maar ook die bedrijven openen nu juist weer fysieke locaties”, zegt De Kramer. “Er is bij CoolBlue een helpdesk 24 uur per dag beschikbaar en ze hebben de distributie in eigen hand genomen, om zo goede service te garanderen. Het menselijke contact is er nog steeds, voor wie daar behoefte aan heeft.”De Kramer benadrukt echter een belangrijk verschil tussen bedrijven en de overheid. “De overheid is bedacht als ordening van de continuïteit van de samenleving. Een gemeente gaat pas iets regelen als het maatschappelijk is geaccepteerd.” Voor vooroplopen is een gemeente dan ook niet gemaakt. “Nieuwe ontwikkelingen hoor je als gemeente op afstand te beoordelen, pas daarna moet er gehandeld worden.”
Went heeft ook gezien dat ‘voorbeeldondernemingen’ zijn gestart met fysieke locaties. “Als je iets belangrijks koopt, zoals een computer van Apple, wil je toch in gesprek met goed gekwalificeerd personeel en niet met een antwoordmachine. Gemeenten moeten hierbij ook ouderen in de gaten houden die – als het te snel gaat – nergens terechtkunnen. Je loopt het risico dat je met vernieuwen als gemeente ook veel verliest.”
Bron: Binnenlands Bestuur
