Goed leiderschap kan niet zonder rechtvaardigheid. Mensen die uitblinken in rechtvaardigheid zijn om te beginnen goed op de hoogte van de geldende regels en wetten. Maar nog meer zijn ze voorzichtig in hun oordeel en onderzoeken ze graag. Ze verstaan de kunst van het meervoudig kijken; niet de wet, maar de (kwetsbare) mens in zijn context is het vertrekpunt van hun denken en handelen.
Vaak zien we dat onze emoties en oordelen samenvallen: we zijn boos of gekrenkt en oordelen meteen dat de ander straf verdient. Rechtvaardige mensen weten hun emoties en hun oordeel van elkaar te scheiden.
Uitgangspunten voor rechtvaardig handelen zijn gelijke behandeling en het vergoeden van eventuele schulden of schade. Een rechtvaardig mens is iemand die geen enkele materiële, sociale of emotionele schuld bij anderen heeft openstaan. Daarom wordt hij door iedereen gerespecteerd en heeft hij weinig vijanden. Als hooggeleerde theologen de eenvoudige en jonge rabbi (Jezus) uit Nazareth vragen wat de wet behelst, vat hij deze als volgt samen: ‘Heb God lief met heel je hart en je naaste als jezelf.’
Hij antwoordt dus niet met een wettelijke of juridische formulering, maar met de grondslag, de morele en ethische basis van de Joodse wet. Hier zien we dat de kernwaarden zoals rechtvaardigheid niet op zichzelf staan. De verschillende kernwaarden hebben elkaar nodig, zoals hier de naastenliefde onderdeel is van de rechtvaardigheid.
Rechtvaardigheid betekent de wetten en regels kennen en toepassen, maar er niet zo strak aan vasthouden dat sektarisme ontstaat. Rechtvaardigen kunnen en willen meervoudig kijken, want personen, het gedrag en de interactie in een situatie hebben vaak meerdere kanten. Dit meervoudig kunnen kijken – boven de wetten en regels uitstijgen en toch met een rechtvaardig oordeel komen – maakt iemand virtuoos in de rechtvaardigheid.
Rechtvaardigheid is een breed begrip, waar we evenals over de andere kernwaarden een heel boek over zouden kunnen schrijven. We maken dus een keuze, een keuze om dat te beschrijven wat binnen ons bereik, ons domein ligt. Daar waar we regie, invloed op uit kunnen oefenen. Een filosoof en raadgever (Aristoteles) merkte in een fel debat met een aantal sofisten, die meenden de wet als enige rechtvaardige leidraad te beschouwen, om niet al te rechtvaardig te zijn. Met andere woorden, overdrijf niet in het toepassen van de wetten en de leefregels.
Wetten en leefregels zijn met een bedoeling opgesteld. Door het handhaven van de wet tot doel te verheffen kun je je doel voorbijschieten. Soms moet je immers barmhartig of vergevingsgezind zijn en niet alleen de wet volgen. Er kunnen omstandigheden zijn waarom iemand de wet heeft overtreden.
Uit een onderzoek (Kiel, 2015) blijkt dat vergevingsgezindheid een van de meest gewaardeerde kwaliteiten van leiders in moderne organisaties is. Een leider moet zijn medewerkers niet afrekenen op fouten of vergissingen, anders kunnen ze niet van hun fouten leren. Een negatief oordeel komt harder aan naarmate degene die het uitspreekt deskundiger of machtiger is. Dat betekent dat je als je formele macht hebt vanuit je functie of rol dus extra zorgvuldig moet zijn met het uitspreken van een oordeel.
Rechtvaardige mensen gaan morele dilemma’s dan ook niet uit de weg. De raadgever noemt dit iemand die zo nodig op een verstandige manier de wet kan ‘overstijgen’ door het billijkheidsbeginsel kunnen toepassen. Wie hiermee op een navolgbare en verstandige manier weet om te gaan zonder steeds maar weer uitzonderingen te maken, wordt een rechtvaardig leider genoemd.
Deze tekst is geschreven door Gabriël Athonio en afkomstig uit zijn nieuwe boek ‘De Vorstenspiegel’, een denkraam voor leiders, professionals en andere beïnvloeders.
Bron: Management Impact
