Aanhoudende personeelstekorten, historisch hoge inflatie, de klimaatcrisis. Enkele onderwerpen die de boventoon voeren in de plannen van het kabinet, die tijdens Prinsjesdag 2022 gepresenteerd werden. Nederland staat voor grote uitdagingen. In dit artikel lees je welke maatregelen van toepassing zijn voor HR en de publieke sector.
De oorlog in Oekraïne laat zien dat vrijheid, veiligheid en welvaart niet vanzelfsprekend zijn. De uitdagingen waar we voor staan brengen grote onzekerheden met zich mee. De inflatie is hoog en langdurig hoge prijzen zijn niet uit te sluiten. Dit raakt mensen in hun eigen bestaanszekerheid of die van hun bedrijf.
Ondanks de problemen presteert de economie als geheel goed, maar onderliggend is het beeld aan het veranderen. Volgens de huidige vooruitzichten vertraagt de groei volgend jaar wereldwijd door de inflatie en de onzekerheid die dit met zich meebrengt. We willen meer mensen in het onderwijs, de zorg en bij defensie en veel technici moeten aan de slag met de klimaattransitie. Dit vereist dat er tijdig voldoende geschoold personeel voorhanden is. Aanhoudende personeelstekorten zetten de kwaliteit en beschikbaarheid van publieke diensten en de uitvoering van deze ambities onder druk.
Er is sprake van grote personeelstekorten. De krapte op de arbeidsmarkt komt doordat de werkloosheid laag is en er nog nooit zoveel banen waren in Nederland; ruim 11 miljoen. In het tweede kwartaal van 2022 waren er voor elke 100 werklozen 143 openstaande vacatures. De schaarste aan arbeidskrachten komt niet doordat er in Nederland te weinig mensen werken. Het aantal uren dat er gemiddeld wordt gewerkt in Nederland ligt op het laagste niveau van alle EU-landen. Nergens ter wereld is het aandeel van zowel mannen als vrouwen dat in deeltijd werkt hoger. Van de 4,5 miljoen deeltijdwerkers geeft bijna 0,5 miljoen aan graag meer uren te willen werken. Daarnaast zijn er ruim 300 duizend werklozen en 300 duizend mensen die willen werken, maar niet recent naar werk hebben gezocht of niet direct beschikbaar zijn (bijvoorbeeld doordat ze een opleiding volgen of de reistijd te lang is).
Download de whitepaper ‘Succesvol werven van interim-professionals in een krappe arbeidsmarkt’
De gestegen prijzen zijn een enorme klap voor de koopkracht. Grote groepen mensen komen hierdoor steeds meer in de knel te zitten. Structureel herstel van de koopkracht moet in de eerste plaats komen door de stijging van lonen. Daarnaast neemt het kabinet maatregelen om mensen met lage en middeninkomens te ondersteunen. Werken wordt lonender en verstevigt het bestaansminimum. De gevolgen van de inflatie zijn vooral van invloed op werkenden. Het benutten van de ruimte om de lonen te verhogen kan een deel van de druk verlichten. Daarvoor liggen de mogelijkheden bij werkgevers. De winsten zijn sneller gegroeid dan de lonen. Ook blijft de loongroei achter bij de groei van de productiviteit. Beide zijn een indicatie van loonruimte. Het kabinet versnelt en vergroot de voorgenomen verhoging van het minimumloon, zodat het op 1 januari 2023 stijgt met 10%. Om werken aantrekkelijker te maken worden de lasten op arbeid structureel verlaagd.
Werkgevers hebben een essentiële rol bij het oplossen van personeelstekorten. Door betere arbeidsvoorwaarden en hogere lonen te bieden kunnen zij meer personeel aantrekken en de arbeidsmarkt in evenwicht brengen. Bovendien geeft dit werkenden meer ruimte om de prijsstijgingen te kunnen betalen.
Naast hogere lonen als structurele oplossing voor zowel krapte als de dalende koopkracht zijn de werkomstandigheden van werknemers van groot belang. De meest recente cijfers laten zien dat 17% van de werknemers en 9% van de zzp’ers in 2021 aangaf burn-outklachten te ervaren. Ruim 42% van de werknemers gaf aan dat er (aanvullende) maatregelen nodig zijn om de werkdruk te verlichten en werkstress te verminderen. Goede secundaire arbeidsvoorwaarden kunnen hierin een belangrijke rol spelen. Mogelijkheden om verlof op te nemen bij ouderschap en flexibiliteit om thuis en/of op andere uren te werken, kunnen mensen helpen om hun werk beter af te stemmen op hun privéleven.
Eerder schreven we over 5 opvallende arbeidsvoorwaarden in dit artikel.
Krapte op de arbeidsmarkt biedt werkenden kansen. Een lage werkloosheid zorgt ervoor dat werkenden meer keuze hebben en ook meer kunnen eisen. Ze kunnen daardoor werk vinden dat beter past bij hun eigen voorkeuren, betere arbeidsomstandigheden bedingen en een hoger loon vragen. Daarnaast is een krappe arbeidsmarkt bevorderlijk voor de kansen van groepen die anders moeilijker aan een baan komen. Zo is het aantal werklozen de laatste jaren fors afgenomen.
Het kabinet zet in op het verminderen van de vraag naar arbeid, het vergroten van het arbeidsaanbod en het verbeteren van de afstemming tussen vraag naar en aanbod van arbeid. Het kabinet kondigde in juni een aantal acties aan om dit te realiseren. Denk aan het stimuleren van technologie en procesinnovatie, meer uren werken en een leven lang ontwikkelen. Werken wordt lonender gemaakt en makkelijker voor ouders door een ander stelsel van kinderopvang. Daarnaast roept het kabinet werkgevers op om bijvoorbeeld betere arbeidsvoorwaarden te bieden, anders te werven en te kijken naar onderbenutte deeltijders.
Lees ook: Behandel oud-medewerkers als talent voor de toekomst
Download de whitepaper ‘Leren en ontwikkelen i.c.m. AFAS’
Het kabinet werkt samen met werkenden, werkgevers en ondernemers aan een toekomstbestendige arbeidsmarkt. Het kabinet wil stimuleren dat werkgevers duurzame arbeidsrelaties aangaan, zodat werkenden meer werk- en inkomenszekerheid ervaren. Arbeidsovereenkomsten voor onbepaalde tijd vormen de basis voor het organiseren van structureel werk. Andere contractvormen worden waar dat nodig is beter gereguleerd, zodat ze niet meer gebruikt kunnen worden om te concurreren op arbeidsvoorwaarden.
Er is passende zorg nodig, voor jong en oud, nu en in de toekomst. De Nederlandse zorg is van hoog niveau. De gezonde levensverwachting van Nederlanders is bovengemiddeld vergeleken met andere Europese landen. Door corona heeft veel reguliere zorg geen doorgang kunnen vinden. Deze zorg wordt nu zoveel mogelijk ingehaald, maar de capaciteit van de zorg is begrensd, waardoor wachtlijsten kunnen ontstaan of oplopen. Er staat druk op de financiële en personele houdbaarheid van het zorgstelsel. Mede door de vergrijzing. Dit leidt er bijvoorbeeld toe dat de groei van het aantal potentiële arbeidskrachten stagneert, terwijl het aantal gepensioneerden toeneemt. Dit zorgt voor een toenemende vraag naar mensen in de zorg.
Het kabinet wil dat iedereen kan rekenen op de zorg die nodig is, ongeacht het inkomen of waar je woont. Er worden maatregelen genomen om de groei van de zorguitgaven te verlagen, maar aan het eind van deze kabinetsperiode gaat er meer geld naar de zorg dan voor deze kabinetsperiode. De zorg in Nederland is een belangrijke verworvenheid en om deze te behouden, is meer zicht nodig op wat goede, passende zorg is en wat niet. Dat vraagt om meer inzet op preventie, samenwerking, aandacht voor de patiënt en ruimte voor iedereen die in de zorg werkt.
Lees de column van Anouk ten Arve, waarin ze haar inzichten uit de zorg deelt.
De welvaart ontwikkelt zich positief in Nederland, maar is niet gelijk verdeeld. Er zijn vooral verschillen op onderwijsniveau en migratieachtergrond. Kinderen van ouders met een lager opleidingsniveau of inkomen beginnen al voor de basisschool met een achterstand en halen deze gedurende schooltijd niet in. Deze ongelijkheid werkt door naar baankansen, inkomen en zorg.
Het kabinet zet zich in voor bestaanszekerheid en gelijke kansen voor iedereen, ongeacht achtergrond of opleidingsniveau. Nog te vaak krijgen Nederlanders minder kansen of worden zij uitgesloten op grond van afkomst, geslacht, kleur, ras, leeftijd, geloof, seksuele geaardheid of beperking. Een actief emancipatie- en antidiscriminatiebeleid is daarom van groot belang, zodat iedereen zijn potentieel kan waarmaken in de samenleving, in het onderwijs en op het werk.
Het is belangrijk dat alle kinderen, jongeren en studenten dezelfde kansen krijgen om zich te ontwikkelen. Er wordt structureel € 1 miljard beschikbaar gesteld om kansengelijkheid te verbeteren. Leerlingen hebben recht op gelijke toegang, ongeacht waar zij vandaan komen en wat hun ondersteuningsbehoefte is.
Het kabinet investeert structureel € 800 miljoen in goede leraren, schoolleiders en onderwijsondersteuners en daarmee in goed onderwijs. Dit geld wordt gebruikt om de loonkloof tussen leraren in het primair- en voortgezet onderwijs te dichten, de werkdruk in het voortgezet onderwijs aan te pakken en de rol en positie van de schoolleider te versterken. Dit maakt werken in het onderwijs aantrekkelijker en komt de kwaliteit van het onderwijs voor de leerlingen ten goede.
Dit artikel is tot stand gekomen in samenwerking met Miriam Teunissen, senior HRM consultant bij Reijn.
Bron: Miljoenennota 2023
