Een leven lang leren. Het klinkt als een ambitie waar niemand tégen kan zijn. Toch blijft het in veel organisaties bij mooie woorden. HR-specialist Pieter Somberg pleit daarom voor een warm leerklimaat waarin medewerkers zich veilig voelen om te experimenteren, van elkaar te leren en hun talenten te benutten. "Een leerklimaat is geen opleidingscatalogus. Het is een werkomgeving waarin leren onderdeel is van de cultuur."
Pieter Somberg werkt sinds 1990 op het terrein van leren en ontwikkelen en heeft ervaring in het onderwijs, in het bedrijfsleven en bij de overheid. Hij begon als docent, werd onder meer teamleider Coaching & Opleidingen bij de HEMA en is nu actief als adviseur, coach en trainer. In zijn nieuwste boek ‘Werken aan leerklimaat’ laat hij zien hoe organisaties meer kunnen doen dan het aanbieden van trainingen alleen. “Veel leer- en ontwikkelbeleid is nog steeds gericht op formeel leren: cursussen, trainingen, e-learnings. Maar leren gebeurt óók — en misschien wel vooral — in het werk zelf.”
Volgens Somberg draait een leerklimaat vooral om psychologische veiligheid: een omgeving waarin mensen zich vrij voelen om zich uit te spreken, vragen te stellen en met elkaar te leren van wat goed én fout gaat. “Die veiligheid komt er niet vanzelf. Die moet je als organisatie bewust vormgeven — door ruimte te bieden om samen te leren van fouten, openheid te stimuleren en elkaar aan te moedigen om leerervaringen te delen.”
Een belangrijk uitgangspunt in Sombergs boek is dat leren niet vrijblijvend moet zijn. “Als je leren neerlegt bij de afdeling Leren & Ontwikkelen, parkeer je het daar. Dan voelt het niet als iets van de hele organisatie.”
De sleutel ligt volgens hem bij leidinggevenden. Zij hebben een voorbeeldrol, kunnen leerbehoeften bespreekbaar maken en zijn cruciaal voor het stimuleren van informeel leren. “Leren ontstaat niet in een klaslokaal, maar in de dagelijkse praktijk — precies daar waar het werk gebeurt. Inventariseer samen met het team welke taken en uitdagingen er liggen, en wat daarvoor nodig is. Kijk vervolgens wie je in huis hebt en welke vaardigheden er al aanwezig zijn. Soms is het geen kwestie van iets nieuws leren, maar van bestaande kwaliteiten herkennen en anders inzetten. Andere keren kunnen medewerkers van elkaar leren.”
Somberg geeft in zijn boek tientallen adviezen waarmee je vandaag nog kunt werken aan een warmer, veiliger en inclusiever leerklimaat. Hieronder lichten we er een aantal uit:
“Stop met de wasstraat-benadering”
Somberg pleit nadrukkelijk voor inclusief leren: rekening houden met verschillen in leervoorkeur, achtergrond, energie, ervaring en tempo. “Niet iedereen leert het beste via een klassikale training. Sommige mensen leren liever door een-op-een-coaching, anderen via filmpjes of praktijkopdrachten.” Somberg pleit voor maatwerk in plaats van standaardisering. “Stop met de wasstraat-benadering”, zegt hij.
Een gezond leerklimaat ontstaat pas echt als medewerkers zich herkennen in de manier waarop leren wordt aangeboden. Somberg illustreert dit met een herkenbare situatie: “Denk aan het in elkaar zetten van een IKEA-kast. De een leest eerst de hele handleiding, de ander begint gewoon te schroeven. Beide manieren werken — zolang ze passen bij degene die leert.” Pas als je mensen aanspreekt op hún manier van leren, voelen ze zich gezien én zijn ze bereid om stappen te zetten.
Wat betekent dit alles voor HR? “HR heeft een belangrijke taak in het borgen van het leerklimaat. Niet door alles zelf te doen, maar door het onderwerp op de agenda te zetten en leidinggevenden te ondersteunen.” Somberg benadrukt dat leren niet alleen bij de medewerker ligt, maar ook bij de organisatie. “De organisatie schept de randvoorwaarden voor het klimaat, de medewerker benut het. Zo ben je samen verantwoordelijk.”
Een opvallend punt dat Somberg maakt, is dat veel leidinggevenden hun aandacht richten op de 10 procent van de medewerkers die veel vragen of problemen hebben. Hij vergelijkt het met een vakantiehost(ess): “Je bent constant bezig met 10 procent van de gasten, de groep die veel aandacht vraagt. Er is nog eens 10 procent die initiatief neemt en amper begeleiding nodig heeft. Maar de grootste winst zit bij de 80 procent die aan het zwembad ligt – oftewel gewoon hun werk doet. Zij willen ook wel eens een uitstapje maken. Daar ligt vaak ongezien potentieel. Mensen die prima functioneren, maar misschien óók willen leren of groeien — als je het maar vraagt en stimuleert.”
Een leerklimaat draagt niet alleen bij aan ontwikkeling, maar ook aan behoud van medewerkers. In een tijd van arbeidskrapte is dat geen luxe, maar noodzaak. “Een warm leerklimaat maakt dat mensen met plezier blijven. Omdat ze voelen dat ze ertoe doen, dat ze kunnen groeien op hun eigen manier.”
Volgens Somberg is leren dus meer dan een individueel groeipad. Het is een manier om als organisatie te investeren in motivatie, samenwerking en toekomstbestendigheid. “In een warm leerklimaat kunnen werkprocessen en resultaten voor de organisatie verbeterd worden. Bovendien voorkom je dat mensen vertrekken via de achterdeur omdat ze zich niet gezien of benut voelen.”
