Houd op tijd rekening met de normalisering van het ambtenarenrecht

De Nederlandse ambtenaren vallen niet onder het gewone arbeidsrecht en hebben een speciale rechtspositie. Dit verandert met het wetsvoorstel Normalisering rechtspositie ambtenaren. Doel daarvan is dat in 2020 de arbeidsverhoudingen bij de overheid gelijk zijn aan die in het bedrijfsleven. De normalisering geldt niet voor alle ambtenaren. Politieambtenaren krijgen er bijvoorbeeld niet mee te maken.

Vijf vernieuwingen van de Ambtenarenwet

Voor PW De Gids hebben advocaat en docent ambtenarenrecht Steven Jellinghaus en advocaat Karen Maessens een overzicht gemaakt van de vijf belangrijkste veranderingen in de Ambtenarenwet. Daarnaast hebben zij tien aandachtspunten voor HR op een rij gezet.

1. Verandering van het begrip ‘ambtenaar’

De Wet normalisering rechtspositie ambtenaren heft de ambtelijke status niet op. Wel bevat de wet een aanpassing van het begrip ambtenaar. Volgens de toekomstige Ambtenarenwet is een ambtenaar degene die op basis van een arbeidsovereenkomst bij een overheidswerkgever werkzaam is. Gevolg is dat bepaalde groepen werknemers ambtenaar worden. Denk aan werknemers van de Autoriteit Financiële Markten, het UWV en De Nederlandsche Bank. Een ander voorbeeld is een keurmeester bij een APK keuringsstation. Daarnaast verliezen bepaalde groepen ambtenaren de ambtenarenstatus. Medewerkers van openbare private scholen worden bijvoorbeeld werknemer.

2. Arbeidsovereenkomst in plaats van aanstelling

Vanaf het moment dat de nieuwe wet geldt, werken ambtenaren niet meer op basis van een aanstelling maar van een arbeidsovereenkomst.

3. Cao vervangt rechtspositieregeling

Het ambtenarenrecht wordt momenteel gekenmerkt door een aanstelling, de toepasselijke rechtspositieregeling en de Ambtenarenwet. Overheidswerkgevers leggen een rechtspositieregeling vast met een besluit. Hierbij sluiten ze vaak aan bij ambtenarenreglementen die sectorbreed zijn afgesproken met de vakorganisaties. Voorbeelden daarvan zijn het Algemeen Rijksambtenarenreglement (ARAR) en CAR-UWO voor gemeentelijke ambtenaren. Met de nieuwe wet verdwijnen de rechtspositieregelingen. Overheidswerkgevers kunnen voortaan een cao afsluiten. Daarbij bepalen ze in principe zelf of en met wie ze cao-onderhandelingen voeren.

4. Civiel recht

Door de normaliseringswet vallen ambtenaren onder het bereik van het civiele (arbeids)recht.

5. Vernieuwing van de Ambtenarenwet

De Ambtenarenwet blijft bestaan, maar in aangepaste vorm. De wet gaat naast het Burgerlijk Wetboek gelden voor ambtenaren en overheidswerkgevers. De nieuwe Ambtenarenwet bepaalt onder andere dat:

• de overheidswerkgever een integriteitsbeleid moet voeren en moet zorgen dat de ambtenaar de eed of belofte aflegt;
• alleen Nederlanders in aanmerking komen voor vertrouwensfuncties;
• de ambtenaar een lichamelijk onderzoek op het werk moet toestaan als dat in het belang van de dienst is.
   

Sneller dan het lijkt

Naar verwachting treedt het wetsvoorstel op 1 januari 2020 in werking. Dat lijkt ver weg, maar de voorbereiding kost tweeënhalf tot drie jaar.

Overheidsorganisaties moeten alle aanstellingen omzetten in arbeidsovereenkomsten. Het moment van inwerkingtreding van de wet bepaalt de inhoud van de arbeidsovereenkomst. Iedere op dat tijdstip bestaande beslissing, afspraak of arbeidsvoorwaardentoezegging maakt deel uit van de arbeidsovereenkomst.

De rechtspositieregelingen vervallen, maar blijven gelden ‘als ware een cao’ zolang de overheidswerkgever nog geen cao heeft afgesloten. Wel mogen ze daarbij niet strijdig zijn met het Burgerlijk Wetboek of andere wetgeving. Ontslagbesluiten en andere besluiten van de overheidswerkgever die dateren van voor de nieuwe wet, behouden hun geldigheid.

Tien HR-aandachtspunten

Wat betekent de normalisering van het ambtenarenrecht voor HR? Jellinghaus en Maessens noemen de volgende tien aandachtspunten voor de HR-professional:

1. Ga na of medewerkers na de inwerkingtreding wel of geen ambtenaar zijn.
2. Bepaal of je organisatie door de wetswijziging overheidswerkgever wordt. Je moet dan voldoen aan verplichtingen uit de Ambtenarenwet, zoals het opstellen van een integriteitsbeleid.
3. Houd als bestaande overheidswerkgever rekening met een beperkte Ambtenarenwet. Veel huidige regelingen keren daarin niet terug. Deze moet je voortaan regelen in een cao of personeelshandboek.
4. De huidige ambtenaren die hun status als ambtenaar houden, krijgen automatisch een arbeidsovereenkomst. Ze hoeven deze niet te ondertekenen.
5. Controleer de huidige aanstellingen, toezeggingen, beslissingen en afspraken over arbeidsvoorwaarden. Werk deze eventueel nog bij voor het ingaan van de nieuwe wetgeving. Daarna mogen aanpassingen in principe alleen als de medewerker akkoord gaat.
6. Ontslag is in het ambtenarenrecht nu geregeld in rechtspositieregelingen. Dit ontslagrecht geldt straks niet meer (volledig), ook als er nog geen nieuwe cao is.
7. De datum dat de Wet normalisering rechtspositie ambtenaren gaat gelden, is het omslagpunt van bestuursrecht naar civiel recht. Bekijk of het nodig is om besluiten, zoals over ontslag, net voor de nieuwe wetgeving te nemen of niet.
8. Onderdeel van veel sociale statuten is een herplaatsingstermijn van vier jaren of langer. Het gevolg is dat ambtenaren die nu boventallig worden verklaard vanwege een reorganisatie, straks genormaliseerd worden ontslagen.
9. Als overheidswerkgever kan je bij de nieuwe wetgeving zelf bepalen met welke vakbond je een cao afsluit.
10. Een cao gaat pas gelden na aanmelding bij de minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid en nadat je de ontvangstbevestiging hebt gekregen.

Bron: PW.