De mens centraal zetten binnen een organisatie. Het klinkt als een open deur. Maar de laatste jaren stonden steeds vaker de cijfers en processen centraal. Met als gevolg: onrust op de werkvloer, een negatieve sfeer en ontevreden medewerkers. Er woeden veenbrandjes die blijven woekeren. De leidinggevende in 2025 toont moed om de menselijke connectie op de werkvloer aan te gaan. We spreken Petra Kuipers, organisatieadviseur en auteur van het boek ‘Empathisch leiderschap is niet voor watjes’ over empathie als belangrijkste eigenschap voor leidinggevende.
De leider van morgen moet zich niet alleen bezighouden met cijfers of processen, maar met haar medewerkers. Deze verschuiving in focus is de laatste jaren ontstaan en zal alleen maar meer toenemen. Uit onderzoek van Trends in HR onder 1.707 werkenden in Nederland blijkt dat 59 procent empathie als belangrijkste eigenschap ziet voor een leidinggevende.
Empathisch leiderschap legt de nadruk op menselijke connecties, welzijn en het creëren van een werkomgeving waarin medewerkers zich gehoord, begrepen en gewaardeerd voelen. “De kwaliteit van relaties bepaalt de kwaliteit van de cultuur. Dat betekent dat wat je zaait, oogst. Als je dat vertaalt naar organisaties, hoort hier een heel andere vorm van leidinggeven bij. Dat gaat veel meer over empathie, begrip, snappen waar iemand vandaan komt en bruggen bouwen tussen verschillen”, start Petra enthousiast.
Lees ook hoe sociale veiligheid op de werkvloer verbeterd kan worden door gedrag beter te begrijpen, geïnspireerd door observaties uit de dierenwereld.
Zelf stuitte Petra steeds vaker aan tegen de tijdsgeest waarin mensen verdeeld en niet meer aardig voor elkaar zijn. “Iedereen leeft in zijn eigen bubbel met soortgelijke mensen, zowel online in algoritmes, als offline in het echte leven waarin we steeds meer dezelfde mensen opzoeken en treffen. Tegelijkertijd hebben we wel meningen over mensen uit een andere bubbel. De werkvloer is een weerspiegeling van de maatschappij, maar dan onder een vergrootglas. Want hier komen wel verschillende mensen met andere culturen bij elkaar en moeten ze ook nog eens samenwerken. Dat botst. Als je vanuit empathie met elkaar samenwerkt, leer je om elkaar beter te begrijpen en verschillen niet weg te poetsen.”
“Ik denk dat de behoefte groter dan ooit is om meer verbindend leiderschap te hebben. Dus leiders die heel nadrukkelijk hun best doen om de verschillen tussen medewerkers te erkennen, niet weg te poetsen, maar ze ook te overbruggen. Hier moeten gesprekken overgaan. Hierdoor leren mensen de onderlinge verschillen te integreren en ermee om te gaan. Een empathische leider kan bruggen bouwen tussen deze verschillende medewerkers zodat ze met elkaar aan dezelfde opdracht of purpose kunnen werken.”
Eén van de misvattingen over empathie is dat het een zachte eigenschap is. Iemand die met alle winden meewaait en koste wat kost de harmonie wil bewaren. “Dit is de grootste misvatting. Empathie gaat niet over hard, of zacht. Het is het fundament onder alle andere leiderschapskwaliteiten. Zonder empathie kunnen strategische of commerciële vaardigheden al snel koud en afstandelijk overkomen. Empathie geeft diepgang aan leiderschap en maakt het mogelijk om mensen mee te nemen in een visie.”
Iedere leider kan empathisch zijn, maar dit vergt wel moed. “Het betekent niet alleen dat je in sommige omgevingen een van de eerste bent die het anders doet. Het betekent ook dat je af en toe beslissingen moet nemen die niet door iedereen even warm ontvangen worden. Dus je besluit voor het collectief en niet voor de individu. Af en toe betekent het dat je voor de duurzaamheid van jouw team of van jouw organisatie, een pittige keuze moet maken waar niet iedereen om staat te juichen. Soms moet je ook alleen staan of moet je een onsympathiek standpunt durven verdedigen, omdat dat in die situatie het meest empathisch is. Maar ik heb gemerkt dat organisaties waar mensen heel harmonieus proberen te blijven en juist de meningen en de discussies onder het tapijt proberen te vegen, daar ontstaan als eerste toxische culturen. En niet op plekken waar je op een veilige manier met elkaar kan uitspreken wat je op het hart hebt. Als je dat leert dan creëer je een hele veilige omgeving waar dat de norm wordt.”
Petra benadrukt dat HR vaak vanuit expertise en positie meer afstand kan nemen van de dagelijkse gang van zaken. Dit geeft HR een unieke kijk op de cultuur en de dynamieken binnen teams en de organisatie als geheel. HR kan hiermee inzicht bieden in welke interventies nodig zijn om empathisch leiderschap en een veilige cultuur te bevorderen.
HR professionals zelf hebben een voorbeeldfunctie als het gaat om empathische communicatie. Door deze houding zelf uit te dragen, zetten zij de toon voor leiders en teams binnen de organisatie. “Het is als HR professional ook handig om daar de goede handvatten in te hebben en het goede voorbeeld in te geven.”
Als je een empathische werkcultuur wilt creëren, zijn er een aantal stappen die je kunt zetten. Volgens Petra is de eerste stap het herkennen van je eigen triggers. “Leiderschap begint altijd van binnen, bij jouzelf. Ik merk dat een niet-empathische cultuur vaak gepaard gaat met mensen die vanuit emotie reageren. Dus vanuit boosheid of verongelijktheid. Maar als jij als leider gaat herkennen dat jij een vorm van emotionele lading hebt, het zij positief, het zij negatief, en jezelf eerst neutraliseert voordat je een reactie geeft. Dan reageer je niet vanuit emotie, maar vanuit kalmte, overzicht en helderheid. Dit is een hele belangrijke in een tijd van korte lontjes.”
Ook is het goed om te oefenen met hoe je moeilijke gesprekken kunt voeren. Petra noemt dat ook wel ‘waarachtige gesprekken’. “We hebben veel vergaderingen waarin we een agenda en lijstjes afwerken. Maar aan het echte gesprek komen we nauwelijks toe. Ik heb een aantal waarachtige vragen die je kunt gebruiken om het gesprek diepgang te geven. Bijvoorbeeld: ‘Wat zeggen we dat we belangrijk vinden, maar waar doen we veel te weinig aan?’ Of: ‘Wat is iets in onze cultuur waar wij trots op zijn, maar waar de buitenwereld helemaal geen zicht op heeft dat wij dat doen.’ ‘welk moeilijk gesprek gaan wij altijd uit de weg, omdat we bang zijn dat we de harmonie verstoren.” Als je dát soort waarachtige gesprekken met elkaar luchthartig gaat oefenen, creëer je als vanzelf een empathische cultuur om je heen.
