In het regeerakkoord is aangekondigd dat er een schaalvergroting plaats gaat vinden bij gemeenten en provincies. Binnenlands Bestuur is in een aantal publicaties nader ingegaan op wat dit zou kunnen betekenen in de nabije toekomst.
In het regeerakkoord staat dat decentralisaties in principe gericht zullen worden op 100.000+ gemeenten. Er zijn ongeveer 25 grote gemeenten die aan deze norm voldoen. Deze zouden verantwoordelijk worden voor taken die van het Rijk of provincies naar het lokale bestuur worden verschoven. Het is nog niet duidelijk of alleen toekomstige decentralisaties hieronder vallen, of ook de Wet werken naar Vermogen, de decentralisatie Jeugdzorg en de AWBZ/WMO. Als dat laatste wel het geval is, dan hebben 380 gemeenten zich de afgelopen jaren voor niets voorbereid op de komst van die taken, zegt hoogleraar staatsrecht Douwe Jan Elzinga.
Elzinga constateert dat het nieuwe kabinet in het regeerakkoord het uniformiteitsprincipe loslaat. Gemeenten krijgen niet langer allemaal dezelfde taken. Dit kabinet kiest na 150 jaar voor taakdifferentiatie vanuit de gedachte dat sommige taken alleen kunnen worden uitgevoerd door gemeenten met minstens 100.000 inwoners. Elzinga geeft aan hier voorstander van te zijn, omdat dit de druk verlaagd op kleine gemeenten om op alle vlakken te presteren. Je krijgt dan twee soorten gemeenten. Grote gemeenten die een compleet takenpakket uitvoeren en kleine gemeenten in een landelijk gebied.
Bestuurskundige Marcel Boogers van de Universiteit Twente betwijfelt of het echt zover zal komen, omdat in het regeerakkoord de woorden “in principe” worden gebruikt. Hij ziet de uitspraak wel als drukmiddel op meer en grootschaliger herindelingen. Boogers ziet dat na jaren van herindeling van onderaf nu een omgekeerde aanpak wordt gekozen. Als kleine of middelgrote gemeenten een volledig takenpakket willen uitvoeren, zullen ze moeten zorgen voor schaalvergroting. Nu is het zo dat gemeenten zelf beslissen tot herindeling of meer samenwerking, omdat ze niet alles zelf kunnen doen. Hij gaat uit van de veronderstelling dat het kabinet er nu meer druk op wil zetten.
De discussie over kerntaken voor provincies wordt in het regeerakkoord afgesloten met de keuze voor een gesloten provinciale huishouding, beperkt tot taken op het gebied van ruimtelijke ordening, verkeer en vervoer, natuur en regionaal economisch beleid. Provincies worden daarmee weggezet als uitvoeringsorganisaties, die geen eigen initiatieven meer kunnen ontplooien in de sfeer van bijvoorbeeld het stimuleren van de lokale economie, volgens de mening van Elzinga. Hij stelt dat daar nog een Grondwetswijziging voor nodig is en hij vraagt zich af of het kabinet dit er doorheen krijgt.
Het nieuwe kabinet wil dat de provincies Noord-Holland, Utrecht en Flevoland al in 2015 zijn gefuseerd. Bij de provinciale verkiezingen in mei 2015 moeten kiezers al kunnen stemmen voor één provinciebestuur. Dit staat nog niet zo duidelijk in het regeerakkoord. Maar tijdens de plenaire vergadering van de Tweede Kamer die plaatsvond na de presentatie van het regeerakkoord is deze vraag gesteld door Pechtold, waarop Samsom heel duidelijk stelde dat dit inderdaad wel de bedoeling is van VVD en PvdA. De commissaris van de Koningin in Noord-Holland, Johan Remkes, hoort graag van de nieuwe minister van Binnenlandse Zaken hoe deze zich dit voorstelt. Hij is geen tegenstander van de samenvoeging. Hij gaat er vanuit dat “wanneer het beter kan door samen te werken, dan gaan we samen”. Het moet echter wel worden aangetoond dat dit inderdaad het geval is.
Voor de waterschappen biedt het regeerakkoord uitstel van executie. Het kabinet wil het aantal waterschappen halveren en verkiezingen voor waterschappen houden op de verkiezingsdag voor Provinciale Staten. Op lange termijn worden de waterschappen samengevoegd met de landsdelen, die ontstaan door samenvoeging van provincies.
Bron: Binnenlands Bestuur
