Er is steeds meer aandacht voor welzijn van medewerkers in organisaties. Initiatieven die bijdragen aan een goede werkprivébalans en werkgeluk zijn mooie stappen. Zo voorkom je uitval. Maar de toenemende mentale druk in de samenleving speelt ons dagelijks parten. Hoe afhankelijk zijn we van de huidige wereld waarin we nog nooit zoveel vrijheid en autonomie hebben gekend, maar de mentale druk groter is dan ooit? In gesprek met Damiaan Denys, psychiater, neurowetenschapper, schrijver en filosoof.
Damiaan Denys tijdens zijn lezing op het Jaarcongres HRM over de ‘Toekomst van werk’
Mentaal welzijn, of mental wellbeing, is een moderne term die cultureel bepaald en lastig te definiëren is. “Er is een positieve definitie, die enorm uitgebreid is, en een negatieve die vrij simpel is en de afwezigheid van psychisch lijden benadrukt. Mentaal welzijn is iets anders dan mentale gezondheid. Als psychiater vind ik mentale gezondheid veel belangrijker. Mentale gezondheid betekent op een gezonde manier kunnen omgaan met mentaal lijden, dat inherent is aan het bestaan. Het leven gaat nu eenmaal gepaard met mentaal lijden en dit krijgt geen plek meer in het ideaal van mentaal welzijn, dat zich vooral richt op positieve ervaringen. Denk aan sociale veiligheid, goede werkomstandigheden en ontplooiing. Terwijl mentaal welzijn alleen maar opgevat vanuit een positieve benadering juist tot veel frustratie en problemen leidt.”
“Opvallend is dat in de jongere generaties symptomen van mentaal lijden heel vaak voorkomen. Denk aan angst, depressie, burn-out, stress, eenzaamheid en verslaving. Dat is paradoxaal, omdat deze generaties opgroeien in een samenleving met de hoogste kwaliteit van leven, het beste onderwijs, autonomie en vrijheid ooit. Dat is dus vreemd en interessant tegelijk. Hoe kan het toch dat wij daar mentaal ongezond onder zijn?”, vraagt Damiaan zich hardop af. “Dat komt doordat het ideaal van absolute autonomie en welzijn niet gezond is. Jongeren hebben bepaalde onrealistische beelden over het leven, gebaseerd op die idealen, die hen onder druk zetten en hen vatbaar maken voor de ontwikkeling van mentale problemen.”
“De mentale druk is hoog. Enerzijds kunnen we daar weinig aan veranderen vanwege een aantal maatschappelijke processen, zoals digitalisering en globalisering. Anderzijds leggen we die mentale druk onszelf op. Door constant op onze telefoon te zitten, op sociale media te zijn en over de hele wereld te reizen. Deze druk heeft een negatief effect op ons leven. Hoewel we deels zelf verantwoordelijk zijn voor de druk, is deze ook een inherent onderdeel van de samenleving waarin we leven. Die is gecreëerd, juist met de bedoeling om het ons makkelijker te maken. Aan die doelstelling gaan we echter voorbij. Mensen lijden onder de toenemende mentale druk, die te maken heeft met het complexer worden en de verruiming van de samenleving. We leven niet meer in Amsterdam, in een dorp of in Nederland. We leven ook niet meer in Europa. Informatie van over de hele wereld nemen we tot ons, want er is geen filter meer. We vinden dat interessant en boeiend, maar tegelijkertijd is het ook heel belastend. Er is veel meer druk dan vroeger en die druk maakt dat het veel moeilijker is om ermee te leven.”
“Ontdek alles over mentale gezondheid, vitaliteit & veerkracht en werk-privébalans. Verander jouw organisatie en het leven van je medewerkers.”
Arbeidsomstandigheden worden steeds ingewikkelder. Denk aan het personeelstekort en de groeiende generatiekloof op de werkvloer. “Ik denk dat je je als organisatie moet beperken tot datgene waar je verantwoordelijk voor bent. Het valt mij op dat organisaties zich bijna verantwoordelijk voelen voor het totale leven van hun medewerkers. Dat vind ik heel bijzonder. Organisaties bemoeien zich met de lifestyle, de vitaliteit, de eetgewoonten, etc. Dat vind ik geen goede ontwikkeling, omdat je dan heel betuttelend optreedt en eigenlijk al die elementen in de werk- en arbeidsomstandigheden onderbrengt.
Voorop staat dat een goede werk- en persoonlijke levensbalans heel belangrijk is. Ken als organisatie je plek en verantwoordelijkheden en spits ze toe op datgene waar je voor bedoeld bent als werkgever. Bevorder de onderlinge verbinding, verminder de administratie, de mentale druk en geef mensen de ruimte om creatief te zijn. Bevorder kwetsbaarheid, waardoor contacten verdiepen. Geef medewerkers ruimte om te falen, te proberen, om de tekorten te beleven, zodat ze kunnen leren. Maak duidelijk dat een werkomgeving niet altijd veilig is, maar ook onveilig. Dat angst er mag zijn. Dat is namelijk inherent aan dat leerproces. Dit kan waarschijnlijk de nodige burn-out klachten of stress wegnemen.
Als iemand een burn-out krijgt, dan zegt het lichaam, deze baan is niet voor jou geschikt. Doe iets anders. Maar wat wij dan gaan doen is ons zes maanden terugtrekken, sterker worden en weer exact hetzelfde herhalen. En dat is idioot. Je moet het lef hebben om te zeggen, in deze omstandigheden is deze baan niet voor mij geschikt. We zien het niet als signaal van ons lichaam, maar als een defect dat gerepareerd moet worden.”
“Geef medewerkers ruimte om te falen, te proberen, om de tekorten te beleven, zodat ze kunnen leren.”
“In Nederland is afwezigheid van werk alleen gelegitimeerd als je ziek bent. Dat vind ik een groot probleem en een theoretische misvatting. Het leidt tot medicalisering en allerlei vreemde discussies. Als getolereerd zou worden dat mensen een tijdje weg blijven op basis van niet-gemedicaliseerde problemen, dan ontstaat er een veel gezondere situatie. Uitval heb je sowieso bij mensen in organisaties, maar er moet meer aandacht zijn waarom uitval precies plaatsvindt. Of het werkgerelateerd is of niet. Vaak is dat ook onduidelijk en wordt het ene voor het andere gebruikt. Arbeidsconflicten worden vertaald in medische problemen en omgekeerd. De eerste stap zou zijn om dat uit elkaar te halen.”
“Ik geloof dat werken enorm belangrijk is voor geluk. In de brede zin is werken bedoeld om iemand de kans te geven zich te verwerkelijken. Ik kan mij niet voorstellen dat je gelukkig kan zijn als je niet werkt. Het doel van werk zou niet moeten zijn om geld te verdienen, maar om een doel te hebben en samen met anderen aan iets te werken. Dan zie je werk niet meer als een methode tot iets dat bereikt moet worden. Zodra je die kanteling maakt, krijgt werk een hele andere betekenis. Dan vallen ook veel burn-out klachten en stress weg en draagt het bij aan geluk”, sluit Damiaan af.
Dit interview is eerder verschenen in het jubileum magazine vanwege het 30-jarige bestaan van Driessen Groep in juni 2023.
Lees ook het artikel naar aanleiding van zijn lezing tijdens het Jaarcongres HRM: “Vitaliteit? Vergeet het!”
