Jac van der Klink kiest zijn woorden zorgvuldig. Zijn verhaal is genuanceerd en wetenschappelijk. Maar als we beginnen over het werk in onder andere de zorg gooit hij de knuppel in het hoenderhok. De voormalig huisarts, tropenarts en bedrijfsarts pleit voor een andere benadering van de zorg. Het is een unieke sector, maar de druk op kostenefficiëntie in combinatie met de administratie gaat ten koste van de kwaliteit én het werkgeluk van mensen.
We spreken Jac van der Klink midden in een bosrijke omgeving op de prachtige campus van Tilburg University. De hoogleraar is verbonden aan het wetenschappelijk centrum voor zorg en welzijn Tranzo. In nauwe samenwerking met organisaties uit de zorg richt zijn onderzoek zich op duurzame inzetbaarheidsprogramma’s en -methodieken en op factoren die van invloed zijn op participatie in werk. “Het waarde aspect van werk wordt steeds belangrijker. Ons werk is enorm veranderd. Waar 60 jaar geleden bijna iedereen in de industrie werkte en blij mocht zijn als je werk niet leidde tot grote gezondheidsproblemen, is werk nu een levensdomein geworden waarin mensen belangrijke waarden willen realiseren. Dat geldt zeker in de zorg”, stelt de hoogleraar.
“Geef mensen in de zorg meer vertrouwen, autonomie en ruimte om zelf beslissingen te nemen.”
Volgens Jac van der Klink kijken we nog teveel naar werk zoals het 60 jaar geleden was. “Vroeger werkte je om brood op de plank te krijgen. We werkten ons leven lang bij dezelfde werkgever en aan zingeving deed je op zondag in de kerk. Nu zie je dat werk hierin een steeds belangrijkere rol vervult. Mensen wisselen vaker van baan en zijn in hun werk op zoek naar uitdaging, zingeving en andere waarden.” Dan maakt de Tranzo-onderzoeker de brug naar de zorg. “Mensen in de zorg zijn sterk gedreven door die waarden. Ze willen iets betekenen voor een ander en zijn enorm bevlogen. Daarom zijn ze gaan werken in de zorg.” Maar volgens Jac van der Klink kunnen ze deze behoefte steeds minder bevredigen door de administratieve rompslomp, doorgeslagen kostenefficiëntie en de defensieve houding om fouten te vermijden. “Mensen moeten drie keer hetzelfde invullen in verschillende systemen, voor een steunkous uittrekken staat een afgepast aantal seconden en een gesprek voeren met een cliënt wordt steeds lastiger. Want dat kan niet worden gedeclareerd.” De oplossing ligt volgens Van der Klink bij de overheid en de zorgorganisaties. Deregulering vanuit de overheid en meer ruimte voor medewerkers in de zorg. “Geef ze vertrouwen en de ruimte om zelf beslissingen en keuzes te maken. Meer autonomie. Medewerkers in de zorg kunnen hier goed mee omgaan vanwege hun grote verantwoordelijkheidsgevoel.”
“De mens moet niet alleen gezien worden als productiefactor, maar ook als consument van werk. De waarde van werk zit in het werk zelf. Startwaarden zoals professionaliteit en goede werkcondities zijn net zo belangrijk als eindwaarden zoals output, resultaat en targets. Mensen moeten weer centraal worden gesteld en zodoende hun werk als nuttig, waardevol en zingevend ervaren. Inkomen is belangrijk, maar alleen een inkomen is niet zaligmakend meer. Iets waardevols bijdragen en participatie zijn belangrijke kernwaarden. Omdat de waarde van werk in de zorg bij veel organisaties bijna uitsluitend afgemeten wordt naar het productie-aspect, voelen medewerkers zich niet meer erkend in hun professionaliteit”, aldus Jac van der Klink. De oplossing ligt volgens hem in een drastische waardeherziening van werk. Meer de focus op zingeving, creativiteit, welzijn en andere waarden die voor medewerkers in de zorg belangrijk zijn. Mensen werken langer door en daarom moet je ze meer bieden dan alleen een manier om geld te verdienen.
Jac van der Klink geeft leidinggevenden en HRM’ers een richting om hier direct mee aan de slag te gaan. “Er is geen universele aanpak. Iedereen is anders en dat vraagt dus om een andere benadering. Alleen mensen zelf kunnen aangeven wat voor hen waardevol is in werk. In uitgebreide interviews met medewerkers hebben we zeven waarden kunnen identificeren die voor de meeste mensen een belangrijke rol spelen in hun werk:
Daarbij werd steeds de vraag gesteld of mensen deze waarde in hun werk ook daadwerkelijk belangrijk vonden, of ze in hun werk in de gelegenheid werden gesteld deze waarde te realiseren en of het ook lukte de waarde te realiseren. Uit onderzoek bleek dat gerealiseerde waarden sterk correleren met werkvermogen, bevlogenheid, ervaren gezondheid en tal van andere concepten.” De hoogleraar besluit met het advies om mensen samen hun waarden te laten realiseren. “Op groepsniveau kunnen ze tot een goede afstemming komen en gezamenlijk doelstellingen formuleren. Het gaat dan niet meer om hetzelfde te krijgen als je collega’s, maar krijgen waar jij als persoon behoefte aan hebt. Deze oplossingsgerichte manier van werken kan een leidinggevende vervolgens in functioneringsgesprekken – met de groep – gebruiken. En zo ontstaat er een goede match tussen wat een organisatie kan bieden en hoe mensen hun waarden kunnen realiseren.”
Jac van der Klink studeerde in 1980 af in de geneeskunde en in 1987 in de psychologie aan de Universiteit Utrecht. Vanaf 1980 tot 1998 was hij werkzaam als huisarts, arts in de tropen, bedrijfsarts en consultant. Vanaf 1998 is hij o.a. werkzaam geweest bij de NSPOH. In 2002 promoveerde hij aan de Universiteit van Amsterdam op de effectiviteit van interventies bij psychische problematiek in het werk. Vanaf 2006 hield hij zich als hoogleraar sociale geneeskunde, arbeid en gezondheid aan de RU Groningen bezig met psychische gezondheid en duurzame inzetbaarheid in werk. Op dit moment is Jac van der Klink verbonden aan Tranzo, Tilburg University, NSPOH en Ascender.
Dit artikel is verschenen in de publicatie werkgeluk. Meer lezen? Kijk op www.werkgeluk.nl.
