Werkdruk en salariëring worden het meest genoemd als reden voor het lerarentekort. De oplossing ligt deels bij de overheid door de juiste condities te scheppen om het vak interessant te maken. Een groot deel wordt echter bepaald door werkgeluk, zo blijkt uit onderzoek van Klassewerkplek. Scholen met gelukkige leerkrachten hebben minder moeite om vacatures in te vullen en leraren te behouden. Een open deur? Wellicht. Maar waarom sturen we dan toch nog zo weinig op de factor werkgeluk in het onderwijs?
Iedereen wil met plezier naar het werk. Dat is niet alleen prettig voor jezelf en je collega’s, maar ook nog eens goed voor de organisatie. Uit onderzoek van Prof. dr. Ruut Veenhoven blijkt dat medewerkers tussen de 16 en 27 procent beter presteren als ze gelukkig zijn in hun werk. Ze hebben 125 procent minder last van burn-outs, melden zich minder vaak ziek en zijn 32 procent meer betrokken dan hun collega’s die minder werkgeluk ervaren (Spreitzer & Porath, 2012).
Bovendien blijken gelukkige mensen beter te functioneren in relaties met vrienden en familie en zijn ze empatischer. Voor leerkrachten essentieel, omdat leerlingen een goede band nodig hebben met hun leerkracht om te kunnen presteren. Emeritus hoogleraar orthopedagogiek en directeur NIVOZ Luc Stevens noemt dit één van de drie voorwaarden voor een goed pedagogisch klimaat (Luc Stevens, CAR-model, 2004). Empathie versterkt bovendien de nieuwsgierigheid en de wil om te leren. De ‘broaden-and-build’-theorie van Prof. Barbara Fredrickson beaamt dit. Wanneer we een positieve emotie ervaren en ons goed voelen, verbreden we namelijk ons beeld (broaden). Als het een gewoonte wordt om positief te denken, dan kan dit langzamerhand verder worden uitgebouwd (build) (Fredrickson, B. ,2001). Een gelukkige leraar zal dus eerder geneigd zijn zich te blijven ontwikkelen.
Werkgeluk is niet alleen belangrijk voor het functioneren van de medewerker, maar ook voor het behoud van medewerkers. De kans dat een gelukkige medewerker vertrekt is (logisch!) vele malen kleiner dan van iemand die niet gelukkig is op zijn werk. Ook het onderzoek van Klassewerkplek toont aan dat op scholen waar leerkrachten hoog scoren op werkgeluk, het verloop aanzienlijk minder groot is en vacatures minder lang openstaan.
Lees ook het artikel ‘Ruim baan voor werkgeluk en welzijn van leerkrachten bij Akkoord!PO’
Door meer beslissingsbevoegdheid te geven, informatie te delen, onbeleefdheid te beperken en feedback te geven over prestaties, kunnen organisaties het geluk van medewerkers bevorderen. Tessa Janssen heeft dit specifiek uitgediept voor het basisonderwijs in haar promotieonderzoek (2016) aan de Erasmus Universiteit. Zij onderzocht de invloed van een distributieve (dienende) leiderschapsstijl van een schoolleider op de door leerkrachten ervaren HRM-activiteiten. Met haar onderzoek bewijst ze dat schoolleiders met een dergelijke leiderschapsstijl meer HRM-activiteiten implementeren, omdat zij leerkrachten benaderen als medewerkers die intrinsiek gemotiveerd zijn en zich willen ontwikkelen. Deze schoolleiders hebben meer oog voor de individuele behoeften van medewerkers en faciliteren (‘dienen’) het invullen van die behoeften. Daarmee geven zij ‘het stuur’ in handen van de leerkrachten, waarmee ze hem of haar meer autonomie geven. En dat draagt weer bij aan het ervaren werkgeluk in het onderwijs.
Sinds 2020 doet Klassewerkplek onderzoek naar werkgeluk onder leerkrachten in het primair onderwijs. Dit is wat anders dan een medewerkerstevredenheidonderzoek, omdat tevredenheid een beperkte voorspeller is over de duurzaamheid van de arbeidsrelatie of het verzuim. Daarom zijn alle stellingen in het onderzoek positief geformuleerd. De antwoordmogelijkheden gaan ervan uit dat de stellingen ‘waar’ zijn voor iedere situatie. De vraag is alleen hoe vaak ze waar zijn.
Het onderzoek vindt één keer per jaar, net na de kerstvakantie, plaats. Na inzameling van de antwoorden worden deze verwerkt tot individuele rapportages, die de scholen in maart ontvangen. De stichting ontvangt een geaggregeerde rapportage. Deze rapportages laten zien hoe hoog hun leerkrachten qua werkgeluk scoren ten opzichte van andere scholen.
“We zien dat ambitieuze scholen de rapportage gebruiken om met het hele team te bespreken waar de verbeterpunten liggen voor de toekomst. En in sommige gevallen op basis hiervan doelen opstellen die ze opnemen in hun jaarplan”, licht Paul Baan, oprichter van Klassewerkplek, toe.
In april maakt Klassewerkplek bekend welke scholen tot de hoogste 20 procent behoren qua werkgeluk. Dit zijn de Klassewerkplekken van dat jaar. Zij mogen met trots het predicaat Klassewerkplek uitdragen.
Uit deze gesprekken komt duidelijk naar voren dat de schoolleiding een doorslaggevende rol heeft in het werkgeluk van de leerkrachten. Wat vooral bijdraagt aan het werkgeluk zijn:
1. dienende schoolleiders die de juiste condities scheppen zodat de leerkracht zich kan focussen op lesgeven en
2. schoolleiders die autonomie geven hoe de leerkracht zijn werk invult.
Na twee jaar onderzoek blijkt bovendien dat op Klassewerkplek-scholen aanzienlijk minder vacatures openstaan dan op andere scholen. Zelfs de Alan Turingschool in hartje Amsterdam, een lastige regio om leerkrachten te vinden, heeft geen problemen om vacatures te vervullen. Sommige leerkrachten hebben er een reistijd van 1,25 uur voor over om op deze school te werken.
Voor andere scholen die een nominatie wonnen, ging dit eveneens op. Afgestudeerde PABO-studenten vertellen dat ze nauwlettend de vacatures van Klassewerkplek-scholen in de gaten houden. Klassewerkplek-scholen kunnen zich veroorloven om kritisch te zijn wie ze aannemen. Dat vertelt schoolleider Fabiënne Smulder van De Vlashof in Tilburg. Toen zij in 2018 startte als schoolleider had de school geen duidelijk doel of visie. “Het voelde als drijfzand. Nu staan de leraren in de rij om hier te mogen werken. Inmiddels kennen we leerkrachten die graag op de hoogte gehouden willen worden van een eventuele vacature bij ons op school. We hebben daarmee de mogelijkheid gekregen om selectief te zijn aan de voordeur. Dat heeft een enorme impact op ons werkgeluk.“
Het onderzoek naar werkgeluk toont aan dat leerkrachten voor hun geluk eerder kijken naar schoolleiders en ontwikkelmogelijkheden dan naar salaris en werkdruk. En hoe hoger het werkgeluk, hoe groter de aantrekkingskracht van de school. Een cruciale factor dus om het lerarentekort op te lossen.
